شب سنتی یلدا و رسوم باستانی آن

واژه «یلدا» واژه ای ست برگرفته از زبان سریانی (که از لهجه‌های متداول زبان «آرامی») , به معنای تولد. 
زبان «آرامی» یکی از زبان‌های رایج در منطقه خاورمیانه و زبان اصلی نگارش کتب عهد جدید مسیحیان بوده است. 

شب یلدا یا شب چله هزاران سال در ایران سابقه داشته و اولین روز زمستان یا نخستین شب زمستان بوده که زایش خورشید یا جشن تولد مهر، خورشید شکست ناپذیر بوده است. مردم گذشته دور که پایه زندگی شان بر کشاورزی-چوپانی قرار داشت و در طول سال با سپری شدن فصول و تضادهای طبیعی خوی داشتند بر اثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و جهت حرکت و قرار ستارگان آشنایی یافته و کارها و فعالیت هایشان را بر اساس آن تنظیم می کردند.

فلسفه یلدا

در گذشته روشنی روز و تابش خورشید و اعتدال هوا در نظرشان مظاهر نیک و موافق ایزدی بود. تاریکی شب و سرما را نیز از اعمال اهریمن می پنداشتند. مشاهده می کردند در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می شود و شب ها کوتاه که  به همان نسبت از روشنایی روز استفاده می کردند. کم کم این اعتقاد برایشان پیدا شد که نور و روشنی با ظلمت و تاریکی در نبرد هستند که گاه خورشید پیروز می شود و گاه تاریکی.

پیدایش یلدا

 در طول سال دریافتند کوتاه ترین روز، آخرین روز پاییز ( سی ام آذر ) و بلندترین شب، شب اول زمستان  (یعنی نخستین شب دی ماه ) است، به همین جهت آن را یلدا نامیدند، یعنی تولد، زایش خورشید. مردمان دوران کهن در شب یلدا گرد هم جمع می شدند، خوان ویژه می گستراندند و هر آنچه میوه های تازه فصل نگهداری شده بود و میوه های خشک در سفره می نهادند، آتش می افروختند و تا صبح در کنار آن بیدار می ماندند تا مانع یورش اهرمن شوند.

مطلب پیشنهادی: دفتر خاطرات نوروزی

جشن شب یلدا و جشن کریسمس

جالب توجه است که فاصله زمانی میان شب یلدا و جشن کریسمس فقط چند روز است که اضافه بر آن اشتراکات زیادی در برگزاری هر دو جشن وجود دارد که گرد هم آمدن افراد خانواده و بیداری تا سحر، حضور درختی که در طول زمستان هم سبز باقی می ماند یعنی درخت سرو در شب یلد و درخت کاج در جشن کریسمس از شباهات قابل توجه است که اتفاقی نیز نمی باشد. در دوران کهن، هنگامی که آیین مهر در جهان منتشر شد، در روم باستان و بسیاری از کشورهای اروپایی به همین جهت روز بیست و یکم دسامبر را که برابر با اول دی ماه بود به عنوان روز تولد مهر یا خورشید شکست ناپذیر جشن می گرفتند. اما در سده ی چهارم میلادی بر اثر اشتباهی که در شمارش روزهای کبیسه روی داد، تولد مهر نجات بخش  با تفاوت جهار روز در بیست و پنجم دسامبر واقع شد و از آن پس نیز تثبیت گردید. تا آن زمان با اینکه تولد عیسی مسیح در ششم ژانویه جشن گرفته می شد اما دین رومیان و بسیاری از کشورهای متمدن اروپا  همچنان آیین مهر بود. با بازگشت به ریشه های جشن کریسمس مشاهده می کنیم که  در قرن چهارم میلادی بود که  تاریخ تولد حضرت مسیح تثبیت شد، در حقیقت تاریخ واقعی تولد عیسی مسیح شناخته شده نیست و تاریخ شناسان اطمینان ندارند تولد حضرت مسیح در فصل تابستان روی داده یا زمستان. اسناد تاریخی نشان می دهد که هدف کلیسای مسیحیت برای انتخاب 25 دسامبر به عنوان روز تولد عیسی مسیح این بوده که می خواستند جشن بزرگ مسیحیت را جایگزین جشن بسیار مردمی رومیان باستان که همان تولد خورشید است کنند .

فال یلدا

در این شب فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب  گردو از روی پوکی و یا پری آن به عنوان سرگرمی آینده‌ گویی می‌کنند. 

خوراکی های شب یلدا

 آیین شب یلدا یا شب چله با خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوه‌های گوناگون همراه است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند. 

این میوه‌ها که بیشتر کثیر الدانه هستند نوعی جادوی سرایتی محسوب می‌شوند که انسان‌ها با توسل به برکت خیزی و پر دانه بودن آنها، خودشان را نیز مانند آنها برکت خیز می‌کنند و نیروی باروی را در خویش افزایش می‌دهند و همچنین انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشیدند در تاریکی شب هستند.

گرما، روشنایی و مهر شب یلدا بر شما مبارک

خانه تان آباد و سرتان سلامت باد

منبع : کتاب جشن های آتش اثر هاشم رضی- ghatreh