قانون خوب یا بد
اگر قوانین با توجه به نیازهای فردی و جمعی خانواده گذاشته شود دیگر قانون بدی وجود ندارد. گاهی ممکن است در خانواده ای قانونی بهتر از خانواده دیگر باشد که دلیلش دقت بیشتر در وضع آن است. مثلا شاید در خانواده ای اعلام شود: “خوردن سالاد با دست آزاد است مگر زمانی که فرد دیگری غیر از افراد خانواده حضور دارد” (خوردن خوراکی هایی مثل سبزیجات و لمس آن ها لذت خوردن و چشیدن را در بعضی کودکان تقویت می کند)، یا اگر فرزند شما دوست دارد غذایش را جلوی تلویزیون بخورد می توانید به این نیاز توجه کنید و اعلام کنید: “هفته ای یک یا دوبار نهار یا شام را جلوی تلویزیون می خوریم” و به این ترتیب هم فرزند شما می بیند به نیاز او توجه کرده اید و هم توانسته اید چیزی را که مورد تاییدتان نیست مدیریت کنید. اما وقتی یک طرفه نگاه کنید و به خواسته فرزندتان توجه نکنید او احساس احترام از طرف شما را نخواهد گرفت و برای اثبات خودش در مقابل شما می ایستد. پس انتخاب کنید. کدام خردمندانه تر است و به نتیجه خواهد رسید، مقابله یا توافق؟
قانون و اصول
قوانین ممکن است بر حسب شرایط و مصلحت یا امکانات و محدودیت ها و یا اضطرار و استثنا تغییر کنند اما اصول قابل تغییر نیستند. مثلا اگر شما با فرزند خود قرار گذاشته اید که هفته ای دوبار به پارک یا دیدن دوستان بروید ممکن است برای تشویق او به خاطر چیزی بار سوم هم به پارک رفته یا چون دوستی از سفر برگشته برای به دیدن او بروید، پس شما براساس شرایط یا نیاز، قانون را موقتی تغییر داده اید اما اینکه “هیچوقت بدون اجازه کسی وسایلش را به خانه نمی آوریم” یا “در کیف کسی دست نمی کنیم” از اصول هستند که تابع شرایط و استثناها نیستند. مسلما والدین وقتی می توانند از فرزند خود بخواهند به قوانین و اصول خانواده احترام بگذارند که آن ها را بشناسند و احترام به آن ها جزو ارزش هایشان باشد و خودشان نیز آن ها را رعایت کنند وگرنه درخواست آن از کودک بیهوده است.
سلیقه ای عمل نکنید
به یاد داشته باشیم وقتی خانواده ای تشکیل می شود اولویت اول با خانواده است و مصلحت آن بر سلیقه ی شخصی ارجحیت دارد. شاید برای تشویق فرزندمان به انجام کاری که دلمان می خواهد انتظار داریم رفتار مشخصی را در پیش بگیرد که ممکن است از توان او خارج باشد یا حتی نیازی به انجام آن نباشد. مثلا به او بگوییم” به شرطی می برمت پارک که با بچه های دوستان من بازی کنی یا فلان اسباب بازیت رو به اونا بدی” یا اگه صبح ها که میری مهد کودک هر لباسی که من میگم بپوشی می برمت پارک” یا … . این قرار و مدار سلیقه ای است، شاید فرزند شما نتواند با همه ی کودکانی که شما می خواهید ارتباط برقرار کند و با آن ها بازی کند یا حتما دلش نمی خواهد یکی از اسباب بازی هایش را به کسی که خودش انتخاب نکرده بدهد، این در خواست نه تنها سلیقه ی شما را اعمال می کند بلکه زورگویی هم هست. بنابراین نمی توان از کودک انتظار انجام آن را داشته باشید، ممکن است او برای رضایت شما چند بار این کار را انجام دهد ولی نه برای همیشه یا هر وقت که شما می خواهید. اگر شما بودید این درخواست های شخصی که مخالف سلیقه شماست را به عنوان قانون می پذیرفتید؟
از خلاقیت خود استفاده کنید
اگر با مورد یا درخواستی روبرو شدید که هنوز برایش قرار و مداری نگذاشته اید به فرزند خود بگویید در این مورد فکر خواهید کرد و زمان اعلام تصمیم تان را مشخص کنید مثلا بگویید: “در این مورد فکر می کنم و تا فردا که از مهد برگردی به می گم چکار می کنیم.” بعد از در نظر گرفتن ضرورت نیاز کودک و امکانات و محدودیت های خود و خانواده در زمان تعیین شده تصمیم خود را به او اعلام کنید و چنانچه فرزند شما بیشتر از 2/5 سال دارد یا 3 ساله است دلایل خود را توضیح دهید مطمئن باشید اگر صادق باشید و سلیقه ای عمل نکنید او درک خواهد کرد.
در ارتباط با فرزند خود به غریزه پدر و مادری خود اطمینان کنید و زمانی که نمی دانید چه کنید اجازه دهید غریزه ی شما عمل کند. برای پدر و مادری کردن دستورالعملی وجود ندارد بلکه نقشی است که خلاقیت و ابتکار می تواند دستورالعمل ما باشد.
قوانین مشخص و روشن بگذارید
والدین باید سعی کنند نیازهای همه ی افراد خانواده را بشناسند و با توجه به آن ها قوانین مشخص بگذارند. برای آنکه قوانین مفید و به درد بخور باشند بهتر است قبل از اعلام آن ها والدین با یکدیگر گفت و گو کنند و بدون در نظر گرفتن سلیقه ی شخصی، امکانات و محدودیت های خود را بسنجند و بر اساس آن ها قوانین را بگذارند. مثلا اگر می خواهید در مورد خرید اسباب بازی یا رفتن به شهر بازی یا خانه ی دوستان یا مادربزرگ قوانینی وضع کنید بهتر است اول به اندازه نیاز کودک برای تفریح و ارتباط او با دیگران توجه کنید بعد با در نظر گرفتن زمان های آزاد خود، روزها یا زمان های مشخصی را برای آن در نظر بگیرید و با حضور فرزندتان آن را اعلام کنید مثل: “هفته ای دو روز به پارک می رویم : روزهای دوشنبه و پنجشنبه.” ممکن است فرزند شما هنوز روزهای هفته را از نظر زمانی یا اسمی به خوبی نشناسد اما مهم نیست چون شما می شناسید و می خواهید هم برای کودک و هم برای خودتان برنامه ی روشن و واضح داشته باشید.
شاید فرزند شما بخواهد مثلا هر روز او را به شهر بازی یا مهمانی ببرید یا هر روز برایش چیزی بخرید و شما هم بتوانید آن ها را انجام دهید اما قبل از آن توجه داشته باشید آیا او به همه ی آن ها نیاز دارد ؟ صلاح او در چیست؟ در این رفتار چه چیزی برای یاد دادن به او وجود دارد؟ آیا مطمئن هستید در آینده هم توان انجام آن را داشته باشید یا خودش بتواند اینچنین خودش را تامین کند؟ بر آورده کردن خواسته های نامحدود فرزندتان در ارتباطات اجتماعیش چه تاثیری می گذارد؟ در ارتباطش با شما چه؟ چه مهارتی را یاد می گیرد؟
گاهی قرار و مدارهایی می گذاریم که واضح نیستند مثلا می گوییم: “هر کار خوب یه ستاره داره.” خوب بعدش چی؟ یا می گوییم: ” اگه کار خوب کنی میریم پارک.” خوب کار خوب از نظر شما چیه؟ حتما باید برای کودک مشخص کنیم کار خوب یعنی چه و چه قرار و مداری داریم مثلا بهتر است به جای “هر کار خوب یه ستاره داره” یا ” اگه کار خوب کنی میریم پارک” بگوییم: ” قرض دادن اسباب بازی به بچه های دیگه یه کار خوبه، تمام کردن بشقاب غذا یه کار خوبه، مسواک زدن یه کار خوبه، شستن دست ها قبل از خواب یه کار خوبه و … “.باید بدانیم در سنین پایین درک کودکان از کار خوب با ما متفاوت است. آن ها معمولا کاری را خوب می دانند که احساس رضایت یا لذت برایشان داشته باشد و به جنبه های اجتماعی و ارتباطی آن توجه ندارند، به عنوان پدر و مادر این وظیفه ماست که نگرش اجتماعی و ارتباطی را در آن ها ایجاد کنیم زیرا در سنین بالاتر وقتی آمادگی پذیرش عواطف و نظرات دیگران را پیدا می کنند با این مهارت آشنایی دارند و می توانند روابط سالم و محترمانه ای با کودکان و حتی بزرگسالان برقرار کنند.
از فرزند خود انتظاراتی داشته باشید که بتواند از عهده ی آن ها برآید
هنگام وضع قوانین یا قرار و مدار گذاشتن های خانوادگی به سن و رشد عاطفی، فیزیکی، ذهنی و اجتماعی کودک توجه کنید. همچنین به خصوصیات شخصی و روحیاتش. اگر می خواهید کاری انجام شود بر اساس توانایی فرزندتان با او قرار و مدار بگذارید. مثلا اگر می خواهید اسباب بازی هایش را بعد از بازی کردن جمع کند، به جای گفتن: “اسباب بازی هاتو جمع کن”، سبد یا جعبه ی مشخصی برای این کار در نظر بگیرید و بگویید: “حالا با هم کمک کنیم اسباب بازی ها رو جمع کنیم، تو عروسکا رو بذار تو جعبه منم ماشینا رو” یا اگر می خواهید او را ترغیب کنید بشقاب غذایش را تمام کند، یا از او بخواهید خودش هر چقدر که می خواهد غذا بکشد یا خودتان به مقداری که فکر می کنید می تواند آن را تمام کند برایش در بشقاب بگذارید (گاهی حتی کمتر از آن تا دوباره خودش غذا بخواهد) و بگویید “بعد از تموم شدن بشقاب غذامون، یه بستنی خوشمزه می خوریم.” یا به جای گفتن نباید سر اسباب بازی با دوستت دعوا کنی می توانید بگویید: “اگه دوست نداری این اسباب بازی رو به دوستت بدی اشکالی نداره اما ازت می خوام باهاش مهربون باشی یا اسباب بازی هایی که نمی خواهی به دوستت بدی را از جلوی دست جمع کن” یا بگید: “وقتی با دوستت مهربون باشی و خمیر بازیتو بهش قرض بدی می تونی از اونم بخوای ماشینشو بهت قرض بده” با این روش فرزندتان هم تقسیم کردن را یاد می گیرد هم معنی مذاکره کردن را می فهمد، می داند حق انتخاب دارد و هم متوجه می شود هر کاری پیامد دارد: “رفتار خوب باعث رفتار خوب می شود“.
اگر از چیزی می ترسد و می خواهد شب ها در اتاق شما بخوابد این که بگویید “اگه شب ها تو اتاق خودت بخوابی برات قصه می خونم” قرار و مدار انجام شدنی نیست زیرا بدون توجه به ترس کودک که مانع خوابیدن او به تنهایی است، از او انتظار انجام کاری را دارید که از عهده او خارج است. اما می توانید اطمینان دهید شب ها موقع خواب کودک در کنارش می مانید تا به خواب رود و هر وقت بیدار شد و شما را صدا زد حتما به اتاقش خواهید رفت و دوباره کنارش می مانید تا به خواب رود و خودتان هم مدام به او سر خواهید زد. یا اگر می خواهید سر ساعت معینی بخوابد می توانید بگویید : “حالا وقت خوابه و با هم آماده ی خواب میشیم” و هنگامی که مسواک می زند یا لباس خوابش را می پوشد با هم شعر بخوانید، خاطره تعریف کنید یا … .
در اجرای قوانین قاطع باشید
در هیچ حالتی برنامه ای را که اعلام می کنید به تعویق نیندازید یا آن را منتفی نکنید مگر استثناهای بسیار محدود که در آن صورت فرزند خود را در جریان قرار دهید و با او روز دیگری را توافق کنید که خیلی نزدیک باشد مثل “وقتی به خانه برگشتم یا فردا در فلان زمان.” اگر در اجرای قوانین بی توجه باشید اعتماد فرزندتان به شما و اصولا قرار و مدار از بین می رود و دیگر حاضر نیست با شما توافقی انجام دهد که اثر تخریبی آن به خصوص در دوران نوجوانی بیشتر ظاهر می شود.
