بدن ما به آهن به عنوان یکی از مواد معدنی بسیار مهم و ضروری نیاز دارد. این درحالی‌ست که نوزادان، کودکان نوپا، بچه‌های پیش‌دبستانی و حتی جوانان به شدت در معرض خطر کمبود آهن قرار دارند. پایین بودن میزان آهن بدن کودک می‌تواند دلایل مختلفی از جمله تغذیه ناکافی و نامناسب داشته باشد. به دلیل اهمیت معضل کمبود آهن در کودکان و جدی بودن اثرات فقر آهن بر بدن، در ادامه به شکلی دقیق و کامل به این مسئله و راه‌حل‌های برطرف کردن آن و نکات مهم در پیشگیری آن می‌پردازیم.
چرا باید کمبود آهن در کودکان را جدی بگیریم؟
توجه به تغذیه و دقت در انتخاب غذاهای مقوی و کامل مسئله‌ای محدود به کودکان نیست. بلکه بزرگسالان نیز پیوسته به خوردن غذاهای کامل و دارای مواد معدنی و ویتامین‌ها و پروتئین‌های ضروری نیاز دارند. یکی از نکات ویژه‌ای که به همه‌ی افراد به ویژه افرادی که در سال‌های آغازین زندگی خود هستند گوشزد می‌شود، تامین آهن بدن است.
از همان دوران خردسالی کودکان باید به‌خوبی تغذیه شده و حتی با استفاده از مکمل‌ها مواد ضروری بدنش تامین شود. توصیه اول و بسیار مهم پزشکان و متخصصین، جذب طبیعی این مواد معدنی از طریق تغذیه و خوردن غذای مناسب است. این مسئله به‌ویژه برای افراد گیاهخوار اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
بسیاری از والدین از دست بد غذایی کودک خود گله‌مند هستند. سعی کنید با حوصله برای کودک خود توضیح دهید که چطور هر غذایی در رشد و کامل بودن سلامت او موثر است. یک پازل کودک و کنار هم قرار دادن هر قطعه به عنوان یک غذا می‌تواند در درک کودکان خردسال کمک‌تان کند. به این ترتیب به آن‌ها نشان می‌دهید چطور هر غذایی اعم از غلات، سبزیجات و گوشت نقش مهمی در رشد و سلامت او دارند.
برخی والدین برای تشویق کودک به تغذیه مناسب اقدام به خرید اسباب بازی‌هایی هم‌چون ماشین اسباب بازی و … می‌کنند. در این راستا حتماً از نکات و روشهای تربیتی پیروی کرده و به ندرت از روش پاداش استفاده کنید.
آهن را بیشتر بشناسید
آهن یک ماده معدنی مهم در رژیم غذایی ماست. این ماده معدنی در عملکردهای بسیاری در بدن ما نقش دارد. یکی از این عملکردهای مهم، انتقال اکسیژن در خون است. به همین دلیل می‌توان سطح انرژی بدن و تامین انرژی لازم برای انجام امور روزمره را با میزان آهن در بدن مرتبط دانست.
هم‌چنین آهن یک عنصر بسیار حیاتی برای رشد مغز است. نوزادان، کودکان خردسال و کودکانی که در دوران ابتدایی به سر می‌برند، نیاز ویژه‌ای به آهن دارند. چرا که در دوران رشد نیاز شدیدتری به آهن وجود دارد و کمبود آهن در کودکان امری شایع‌تر است.
کمبود آهن در کودکان زمانی ایجاد می‌شود که توجه به تغذیه‌ی آن‌ها کافی نبوده و برنامه‌ی مناسبی برای تامین آهن مورد نیاز بدن آن‌ها برای رشد نداشته باشید. در صورتی که کودک دچار فقر آهن شود حتماً نیاز به بررسی پزشک داشته و باید در راستای برطرف کردن این معضل بکوشید. اما این به آن معنا نیست که بدون مراجعه به پزشک شروع به تغذیه‌ی کودک با مکمل‌های آهن کنید. چرا که این موضوع می‌تواند بسیار خطر آفرین باشد. چرا؟
آهن می‌تواند سمی باشد
کبمود آهن علائم خاصی دارد که در بخش‌های بعدی به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. گاهی والدین تصور می‌کنند که خود با توجه به این علائم قادر به تشخیص کمبود آهن در کودکان هستند. این موضوع سبب می‌شود که آن‌ها بدون نسخه و نظارت پزشک شروع به قرار دادن مکمل در برنامه‌ی غذایی کودک کنند.
بهتر است بدانید آهن به همان اندازه که برای بدن مفید است، می‌تواند کودک شما را حتی به سمت خطر مرگ سوق دهد. بالا بودن میزان مصرف آهن در کودکان خردسال و نوزادان (بیشتر از 20 میلی‌گرم در روز) می‌تواند برای کودک خطرات جدی به همراه داشته باشد. این در حالی‌ست که اغلب مکمل‌های آهن چیزی در حدود 100 میلی‌گرم از این عنصر را دارا هستند.
این موضوع نیز بسیار مهم است که در صورت داشتن مکمل آهن در خانه، حتماً آن را در جای مناسب و دور از دسترس کودکان نگه‌دارید.
علائم کمبود آهن در کودکان
وقتی می‌خواهیم عارضه‌ای را در افراد بررسی کنیم، پیش از هر چیز به سراغ علائم و نشانه‌های آن می‌رویم. زمانی که درباره کمبود آهن در کودکان با والدین حرف می‌زنیم، آن‌ها دوست دارند علائم و عوارض این حالت را بدانند. البته هنگامی‌که این علائم مطرح می‌شوند، ممکن است والدین برخی از آن‌ها را در کودکان خود دیده باشند. اما لزوماً این به معنای ابتلای کودکتان به فقر آهن نیست. بهتر است بررسی نهایی در این زمینه را به پزشک واگذار کنید.
در ادامه علائم کمبود آهن در کودکان را بررسی می‌کنیم تا شناخت بیشتری از این معضل داشته باشید:
- مشکلات رفتاری
- تکرار عفونت‌ها
- بی‌حالی
- نفس‌نفس زدن
- تعریق زیاد
- ولع خوردن غذای عجیب و خوردن چیزهایی مثل خاک
- عدم رشد کافی به نسبت سن
در نظر داشته باشید کهیر کودک جزء علائم اثبات شده برای فقز آهن نیست اما چنان‌چه علائمی مثل علامت های بالا را در کودک خود مشاهده می‌کنید ممکن است کودکتان به کمبود آهن مبتلا بوده باشد. به همین دلیل بهتر است در اسرع وقت با پزشک او تماس گرفته و یا به‌صورت حضوری موضوع را با وی در میان بگذارید.
دلایل کمبود آهن در کودکان را بشناسیم
حال که علائم فقر آهن در کودکان را می‌شناسید، بهتر است نگاهی به دلایل بروز این مشکل داشته باشیم. چه چیزی سبب می‌شود کودکان به کمبود آهن مبتلا شوند؟ آیا این شرایط قابل پیشگیری‌ست؟ آیا می‌توانیم با کنترل برخی از پارامترها احتمال بروز چنین مسئله‌ای را پایین بیاوریم؟
پاسخ به این سوال هم مثبت و هم منفی است. چرا که برخی شرایط را می‌توان با برنامه‌ریزی درست تغییر داد. در مقابل شرایطی وجود دارند که با دخالت ما قابل تغییر نبوده و ما تنها می‌توانیم با تصمیمات درست اثرات آن را کاهش دهیم. با مرور دلایل زیر متوجه این موضوع خواهید شد. (در کمال تعجب برخی تب کردن کودک را به اشتباه به خاطر کمبود آهن نسبت می دهند که این موضوع از اسا غلط است و حتما باید علت تب کودک خود را پیدا کنید)
چه چیزهایی باعث بروز کمبود آهن در کودکان می‌شوند؟
عواملی که خطر بروز کمبود آهن در کودکان را بالا می‌برند عبارتند از:
- نارس بودن و وزن کم نوزاد در هنگام تولد (دقت داشته باشید چاقی کودک علامت ثابت شده ای برای موضوع فقر آهن نیست)
- تغذیه کودک فقط و فقط با شیر مادر بیش از 6 ماه
- مصرف بیش از اندازه‌ی شیر گاو در کودکان زیر 2 سال
- مصرف نکردن یا کم بودن میزان تغذیه گوشت
- خوردن غذای گیاهی و گیاهخواری
- رژیم غذایی نامناسب و ناکامل در سال دوم زندگی
- برخی بیماری‌های دستگاه گوارش
- مسومیت بر اثر سرب
این‌ها دلایل عمده و کلی ابتلا به کمبود آهن در کودکان هستند. اما برخی شرایط هستند که می‌توانند به عنوان دلایل اصلی فقر آهن در کودکان شناخته شوند.
چرا کودکان دچار کمبود آهن می‌شوند؟
در این بخش ما به‌شکل دقیق‌تری با توجه به سن نوزاد عللی را که می‌توانند باعث فقر آهن شوند بررسی می‌کنیم.
نوزادان کم‌تر از شش ماه: نوزادان ذخیره آهن خود را در رحم مادر دریافت می‌کنند. به همین دلیل تغذیه مادر در دوران بارداری برای تامین آهن بسیار مهم است. نوزادان کم وزن یا نارس بسیار در معرض کمبود آهن هستند و تغذیه‌ی آن‌ها با مکمل‌های آهن حتماً باید تحت نظارت پزشک انجام شود.
نوزادان شش ماهه تا یکساله: ذخایر آهن بدن کودک در نیمه دوم سال اول به تدریج کم می‌شود. اگر رژیم غذایی به اندازه‌ی کافی دارای آهن نباشد، احتمال ابتلا به کمبود آهن در کودکان بالا می‌رود. در حدود شش ماهگی می‌توانید با تغذیه‌ی کودک به کمک غلات ساده غنی شده (روزانه دو وعده) به همراه شیر مادر یا شیر خشک از فقر آهن در کودک پیشگیری کنید. بعد از آن‌که کودک به غلات عادت کرد، گوشت و پوره نیز می‌تواند به تدریج به برنامه‌ی غذایی او اضافه شود.
کودکان یک تا پنج ساله: شیر مادر مقدار کمی آهن دارد. اما شیردهی طولانی مدت و عدم شروع تغذیه کودک با غذاهای جامد می‌تواند سبب کمبود آهن در کودکان شود. شیرهای کم‌آهن هم‌چون شیر گاو، شیر بز و هم‌چنین شیر سویا تا 12 ماهگی نباید به عنوان وعده‌ی غذایی استفاده شوند. کودکانی که به خوردن شیر بیشتر علاقه نشان می‌دهند و از خوردن غذاهای جامد دوری می‌کنند بیشتر در معرض فقر آهن هستند.
نوجوانان: دختران نوجوان به دلایل مختلفی از جمله جهش رشد در بلوغ و هم‌چنین از دست دادن آهن در دوران قاعدگی ممکن است دچار کمبود آهن شوند.
چگونه از کمبود آهن در کودکان جلوگیری کنیم؟
در ادامه می‌خواهیم پیشنهاداتی را ارائه کنیم که با توجه به آن‌ها و رعایت‌شان می‌توانید از ابتلای کودک دلبندتان به کمبود آهن پیشگیری کنید.
پیشنهادهایی برای والدین نوزادان
- در دوران بارداری رژیم غذایی غنی از آهن داشته باشید. (گوشت قرمز یکی از منابع مهم آهن است.)
- اگر پزشک مکمل‌های آهن برایتان تجویز کرده است، آن‌ها مرتب و کامل مصرف کنید.
- به کودک شیر مادر کافی بدهید. در صورت استفاده از شیر خشک محصولات غنی شده با آهن را انتخاب کنید.
- در سبد غذایی کودک از غذاهای جامد بهره ببرید.
- تغذیه کودک به کمک غذاهای غنی و سرشار از آهن را به تاخیر نیندازید.
- در حدود هفت ماهگی به سراغ غذاهای نرم و کلوچه‌ای و غذاهای له شده بروید.
پیشنهادهایی برای والدین کودکان خردسال
- برای جلوگیری از کمبود آهن در کودکان پیش دبستانی، هفته‌ای سه تا چهار بار گوشت قرمز بدون چربی به آن‌ها بدهید.
- از غذاهایی هم‌چون لوبیا، عدس، نخود، مرغ، ماهی و تخم‌مرغ حتماً استفاده کنید.
- می‌توانید به عنوان میان‌وعده به کودک آجیل بدهید.
- اگر در خانواده‌ای گیاهخوار زندگی می‌کنید حتماً با پزشک در انتخاب غذاها مشورت کنید.
- ویتامین C به جذب آهن کمک بسیاری می‌کند، به همین دلیل حتماً مصرف میوه‌هایی هم‌چون پرتقال، لیمو، نارنگی، توت، کیوی و… و سبزیجات و غذاهایی نظیر کلم، فلفل دلمه‌ای، گوجه فرنگی و … را نیز در برنامه‌ی غذایی کودک قرار دهید.
- عواملی هم‌چون اسهال مزمن، انگل‌های روده‌ای و… می‌توانند سبب کمبود آهن شوند. در چنین شرایطی برای رفع این کمبود با پزشک مشورت کنید.
پیشنهادهایی برای والدین نوجوانان
- با فرزند خود درباره اهمیت آهن صحبت کنید. مسئولیت انتخاب غذای مناسب را به آن ها بسپرید.
- نوجوانان به غذاهایی فست‌فودی علاقه‌ی زیادی نشان می‌دهند. به همین دلیل سعی کنید در وعده‌هایی هم‌چون صبحانه و یا برای عصرانه با موادی هم‌چون گوشت، مرغ یا ماهی و به‌ویژه غلات از آن‌ها پذیرایی کنید.
روشهای تشخیص و درمان کمبود آهن
تشخیص کمبود آهن در کودکان و بزرگسالان به روشهای مختلفی انجام می‌شود. این روش‌ها عبارتند از:
- معاینهی جسمی
- بررسی سوابق پزشکی
- آزمایش خون
برای درمان کمبود آهن نیز راه‌های زیر پیشنهاد می‌شوند:
- تغییر رژیم غذایی و افزایش مقدار غذاهایی غنی از آهن
- استفاده از مکمل‌ها (قرص یا مایع) تحت نظارت مستقیم پزشک
- درمان عفونت (گاهی عفونت در کودکان می‌توانند سبب کم خونی و فقر آهن شود.)
منبع: betterhealth
