رشد ذهنی جنبه مهمی از رشد است که توانایی‌های ذهنی مختلف را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این پروسه درست از بدو تولد شروع می‌شود و با رشد کودک و گذشت زمان واکنش‌های ذهنی او نیز تغییر می‌کند. این واکنش‌ها در شروع بسیار ساده هستند، اما به‌مرور زمان به فعالیت‌های ذهنی پیچیده‌ای منجر میشوند. رشد ذهنی شامل توانایی‌هایی مانند درک، مشاهده، به خاطر سپردن، تخیل، تفکر، حل مسائل و رشد هوش و همچنین زبان است.
این توانایی‌ها با افزایش سن تغییر و رشد می‌کنند و بالغ میشوند و در سنین پیری کاهش می‌یابند. علی‌رغم الگوی کلی رشد ذهنی، هر فردی به شیوه منحصربه‌فرد خود رشد و تکامل می‌یابد. در این مقاله به مواردی ازجمله مراحل رشد ذهنی، عوامل مؤثر در رشد ذهنی و راه‌کارهایی مؤثر در بهبود این فرآیند در کودکان خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
رشد ذهنی کودک به چه عواملی بستگی دارد؟
طبیعت و پرورش هر دو به رشد و تکامل کودکان کمک می‌کنند. اگرچه آنچه که طبیعت اعطا می‌نماید ثابت است، با این حال پرورش نیز نقش بزرگی ایفا می‌نماید. در این بین خرید پازل کودک و انجام بازی‌های مربوطه، میتوانند در تسریع این روند نقش داشته باشند. در اینجا به چند عامل مؤثر در رشد و تکامل کودکان اشاره می‌کنیم:
وراثت
وراثت عبارت است از انتقال خصوصیات از والدین به فرزندان که از طریق ژن صورت می‌گیرد. ژن‌ها تمام جنبه‌های ظاهری مانند قد، وزن، ساختار بدن، رنگ چشم، بافت مو و حتی هوش و استعدادها را تحت تأثیر قرار میدهند. بیماری‌ها نیز میتوانند از طریق ژن‌ها منتقل شوند و درنتیجه رشد و تکامل کودک را تحت تأثیر قرار دهند. با این حال، عوامل محیطی و پرورش بهترین نتیجه را از ویژگی‌های موجود در ژن‌ها به ارمغان میآورد.
شرایط محیطی
محیط نقش مهمی در رشد کودکان دارد. از عوامل محیطی مؤثر بر رشد اولیه دوران کودکی شامل محیط فیزیکی و شرایط جغرافیایی مکانی است که کودک در آن زندگی می‌کند، همچنین محیط اجتماعی و روابط او با خانواده و همسالان نیز از فاکتورهای مؤثر در مراحل رشد ذهنی کودک است.
ورزش و سلامتی
کلمه ورزش در اینجا به بازی و فعالیت‌های ورزشی معمولی اشاره دارد که به بدن کمک می‌کند، قدرت عضلانی و توده استخوانی را افزایش دهد. ورزش مناسب به کودکان کمک می‌کند تا به‌خوبی رشد کنند و به‌موقع یا زودتر به نقاط عطف برسند.
هورمون‌ها
عملکرد به‌موقع هورمون‌ها برای رشد و تکامل فیزیکی طبیعی در کودکان حیاتی است. عدم تعادل در عملکرد غدد ترشح کننده هورمون، می‌تواند منجر به نقص رشد، چاقی، مشکلات رفتاری و سایر بیماری‌ها شود.
تغذیه
تغذیه یک عامل حیاتی در رشد ذهنی و سلامت فیزیکی است. سوءتغذیه می‌تواند باعث بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین شود که بر رشد و تکامل کودکان تأثیر منفی می‌گذارد. یک رژیم غذایی متعادل که سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها باشد، برای رشد مغز و بدن ضروری است.
تأثیر خانواده
خانواده‌ها بیشترین تأثیر را در تربیت کودک و تعیین راه‌های رشد روانی و اجتماعی دارند. کودکان برای رشد به‌عنوان افراد سالم و مؤثر نیاز به عشق، مراقبت و ادب اولیه دارند. مثبت‌ترین رشد زمانی مشاهده می‌شود که خانواده‌ها از طریق فعالیت‌هایی مانند داستان خوانی، بازی با کودکان و گفتگوهای عمیق و معنادار مفاهیم اساسی زندگی را به آنها آموزش دهند.
تأثیرات جغرافیایی
جایی که شما زندگی می‌کنید نیز تأثیر زیادی بر چگونگی فرزندان شما دارد. مدارسی که برای تحصیل آنها انتخاب می‌کنید، محله‌ای که در آن زندگی می‌کنید، فرصت‌های ارائه شده توسط جامعه و حلقه‌های همسالان آنها، برخی از عوامل اجتماعی مؤثر بر رشد کودک هستند.
وضعیت اجتماعی-اقتصادی
وضعیت اجتماعی-اقتصادی خانواده کیفیت فرصتی را که کودک به دست میآورد تعیین می‌کند. تحصیل در مدارس بهتر و دسترسی به منابع یادگیری بیشتر، به بچه‌ها کمک می‌کند که رشد بهتری داشته باشند. کودکان خانواده‌های فقیرتر، ممکن است به منابع آموزشی و تغذیه مناسب دسترسی نداشته باشند تا به پتانسیل کامل خود دست یابند.
مراحل رشد ذهنی کودک
کودکان در مراحل مختلف رشد مغز چه چیزهایی را میتوانند یاد بگیرند؟ چگونه مهارت‌های فکری خود را برای واکنش و تعامل با محیط خود پرورش میدهند؟ این توانایی‌های شناختی چگونه و به چه ترتیبی رشد می‌کنند؟ این‌ها برخی از سؤالاتی بود که ژان پیاژه روانشناس فرانسوی در سال ۱۹۵۲ هنگام انتشار نظریه پیشگامانه خود در مورد رشد شناختی در کودکان به آنها پاسخ داد. بسیاری از این مفاهیم نیز با بازی آموزشی برای آنها درونی میشوند.
نظریه پیاژه
این فرد یکی از تأثیرگذارترین نظریه‌ها را در این مورد بیان می‌کند. نظریه پیاژه شناخته‌شده‌ترین و تأثیرگذارترین نظریه رشد شناختی تا به امروز است. درواقع با توجه به داده‌های علمی آن، می‌توانید اهمیت این مسئله را بهتر درک کنید. در اینجا چهار مرحله رشد شناختی مغز توسط ژان پیاژه بیان شده است:
- مرحله حسی حرکتی: تولد تا حدود ۲ سالگی.
در این مرحله از رشد شناختی، کودکان از طریق حواس خود و دستکاری اشیا، جهان را یاد میگیرند.
- مرحله قبل از عمل: سنین ۲ تا ۷.
در این مرحله، کودکان حافظه و تخیل را توسعه میدهند. آنها همچنین قادر به درک نمادین چیزها و درک ایدههای گذشته و آینده هستند.
- مرحله عملیاتی: سنین ۷ تا ۱۱.
در این بازه زمانی، کودکان از رویدادهای بیرونی و همچنین احساساتی غیر از احساسات خودآگاه میشوند.
- مرحله انتزاعی: سن ۱۱ سال و بالاتر.
در اینجا کودکان میتوانند از منطق برای حل مشکلات، مشاهده جهان اطراف و برنامهریزی برای آینده استفاده کنند.
مدل پردازش اطلاعات
مدل پردازش اطلاعات درک ما را از رشد شناخت در کودکان بیشتر گسترش می‌دهد. این مدل که دو دهه پس از انتشار نظریه پیاژه توسعه یافت، چگونگی و زمان توسعه مهارت‌های شناختی اصلی کودک را توضیح می‌دهد. مهارت‌های شناختی شامل توجه، حافظه کوتاه مدت، حافظه بلند مدت، منطق و استدلال و پردازش شنیداری، پردازش بصری و سرعت پردازش است. آنها مهارت‌هایی هستند که مغز برای فکر کردن، یادگیری، خواندن، به خاطر سپردن، توجه کردن و حل مشکلات استفاده می‌کند.
مدل پردازش اطلاعات، نگاه دقیق‌تری به مهارت‌های شناختی خاص در پشت صحنه می‌اندازد. بر اساس این مدل، توجه، حافظه کوتاه مدت و حافظه بلندمدت بین سنین ۲ تا ۵ سالگی در حال رشد هستند. استدلال نیز در طول ۵ سالگی تثبیت می‌شود زیرا کودک بهتر می‌تواند بین ایده‌ها ارتباط برقرار کند.
راه‌های تقویت رشد ذهنی کودکان
راه‌های زیادی برای تقویت رشد ذهنی در کودکان وجود دارند که در اینجا چند مورد از مهم‌ترین این راه‌کارها را با هم بررسی می‌کنیم. توجه به این موارد می‌تواند رشد ذهنی و سلامت کودک شما را تضمین کند. کودکی دوران مهمی است و در شخصیتی که افراد در بزرگ‌سالی دارند، تأثیر خواهد گذاشت.
- بازی
بازی، راهی فوق‌العاده برای کمک به رشد مغز نوزاد یا کودک نوپا است. در دست گرفتن اسباب بازی‌ها برای تماشا به رشد مغز کودک کمک می‌کند. با کودک خود در مورد کاری که انجام می‌دهید، صحبت کنید. برای کودکان نوپا، آوازهایی با حرکات، بخوانید. بازی‌های نقش آفرینی، رنگ‌آمیزی و بازی با بلوک‌ها و اسباب‌بازی‌های دیگر رشد ذهنی کودک را بهبود می‌بخشد. این بازی‌ها تخیل و خلاقیت را تقویت می‌کنند.
- ایجاد آرامش
نوزادان میتوانند استرس را احساس کنند. کودک خود را در آغوش بگیرید و به او احساس آرامش دهید. مطالعات نشان می‌دهد که مراقبت مؤثر، محبت‌آمیز و حمایتی به نوزادان کمک می‌کند تا استرس را بهتر مدیریت کنند.
- خواندن
خواندن یکی از بهترین راه‌ها برای تقویت رشد مغز کودک است. حتی قبل از اینکه او بتواند حروف یا کلمات را تشخیص دهد، خواندن باعث شروع مهارت‌های زبانی و ارتباطی می‌شود. شنیدن کلمات و دیدن تصاویر این دو را در ذهن کودک به هم پیوند می‌دهد.
در این مقاله درباره چه صحبت کردیم؟
در این مقاله به بررسی رشد ذهنی در کودکان پرداختیم و به مراحل رشد و عوامل مؤثر در آن اشاره کردیم. همان‌طور که ذکر شد، برخی از عوامل مؤثر در رشد ذهنی و تقویت هوش کودکان، ممکن است قابل کنترل نباشند و شما باید به آنچه دارید، بسنده کنید؛ اما عوامل خاصی وجود دارند که قطعاً می‌توانید برای رشد ذهنی فرزندتان فراهم کنید. این موارد شامل اطمینان از این است که کودک شما هرروز به اندازه کافی استراحت می‌کند، تغذیه مناسب را دریافت می‌نماید و فعالیت بدنی کافی دارد.
زیرا این موارد نیز نقش مهمی در ارتقای رشد و تکامل به‌موقع و سالم کودک شما دارند. به کار بردن روش‌های تقویتی رشد ذهن مثل بازی کردن و سایر موارد ذکر شده، کودک شما را از لحاظ ذهنی شکوفاتر خواهد کرد. در پایان امیدواریم که مطالب ذکر شده در این مقاله برای شما مفید بوده باشد.
