آموزش زبان به کودک: به چه شیوه ای و به چه شکلی؟!

یادگیری زبان فرآیندی شگفت‌انگیز و طبیعی است. همه نوزدان و کودکان در جهان، فارغ از این‌که والدین آن‌ها به چه زبانی حرف می‌زنند زبان را با همان شیوه یاد می‌گیرند. البته باید به خاطر داشت که برای آموزش زبان به کودک هیچ راه میان‌بر یا کدی وجود ندارد. فرقی نمی‌کند که شما بخواهید زبان مادری یا زبان دومی را به کودک خود آموزش دهید، روند یادگیری زبان به یک صورت است. در ادامه بیشتر با این موضوع آشنا می‌شویم.

کودکان چگونه زبان را می‌آموزند؟

کودکان در سال‌های اول زندگی خود به صداهای اطراف خود گوش می‌دهند و تلاش می‌کنند لحن، حالت گفت‌وگو و کلمات را تکرار کند و اگرچه این تلاش آن‌ها به ظاهر شبیه پچ‌پچ‌های نامفهوم شنیده می‌شود اما درواقع مشغول تمرین و یادگیری زبان هستند. این اتفاق تنها برای یادگیری زبان مادری رخ نمی‌دهد بلکه شنیدن و تکرار کردن برای یادگیری زبان نقشی اساسی دارد. این یک تصور غلط است که کودکان منفعلانه زبان یاد می گیرند.

یادگیری زبان نتیجه‌ی یادگیری فعال، تکراری و پیچیده است. مغز کودک برای یادگیری زبان در شش سال اول زندگی، بیش از هر توانایی شناختی دیگری که برای دستیابی به آن تلاش می‌کند، یاد می‌گیرد و تغییر می‌کند.

محققان در طی پژوهش‌های خود درباره نحوه یادگیری زبان کودکان استدلال کرده‌اند که کودکان به طور ضمنی یاد می‌گیرند یعنی بدون فکر، تأمل یا تلاش آگاهانه. و یادگیری ضمنی نیاز به مقدار زیادی ورودی زبان در مدت زمان طولانی دارد. به این معنا که برای نمونه اگر می‌خواهید کودکتان زبان انگلیسی یاد بگیرد باید او را در ورودی‌های مختلف زبانی (شنیداری، دیداری، گفتاری و … ) به مدت زمان طولانی غرق کنید.

سه مرحله مهم در یادگیری زبان کودکان

کودکان پس از تولد می‌توانند تمام صداها را به تمام زبان‌های جهان بشنوند و تشخیص دهند. صداهایی که هر زبان استفاده می‌کند واج نامیده می‌شوند. برای نمونه صداهایی مانند ب، ت، س و … هر کدام یک واج صامت در زبان پارسی محسوب می‌شوند. تعداد واج‌های هر زبانی با زبان دیگر متفاوت است. کودکان در سه مرحله زبان را یاد می‌گیرند. با این سه مرحله اساسی در ادامه آشنا می‌شویم. دقت کنید که این سه مرحله برای تمام کودکان دنیا با هر زبانی اتفاق می افتند.

مرحله اول: یاد گرفتن صداها

در مرحله اول قادر به تشخیص صداها می‌شوند و پس از مدتی نوزادان متوجه می‌شوند که کدام واج‌ها به زبانی که یاد می‌گیرند تعلق دارند و کدام یک نه. توانایی تشخیص و تولید این اصوات را “آگاهی واج” می‌نامند. بهترین راه برای ارتقا رشد زبان برای نوزادان این است که فقط با کودک خود صحبت کنید. نوزادان با گوش دادن به دنیای اطراف خود زبان را یاد می‌گیرند. پس اگر هنوز کودک‌تان حرف زدن را یاد نگرفته است تصور نکنید که حرف زدن با او کار بیهوده‌ای است.

مرحله دوم: یاد گرفتن واژه‌ها

مرحله دوم یادگیری واژه‌ها است. در این مرحله کودکان می‌آموزند که چگونه صداهای یک زبان با هم ترکیب می‌شوند تا معنا پیدا کنند. برای نمونه یاد می‌گیرند که صداهای م/ا/م/ا/ن معرف شخصی است که از او تغذیه می‌کنند و در کنارش حضور دارند و کم‌کم آن‌ها را کنار هم گذاشته تا واژه «مامان» را یاد بگیرند. این مرحله اهمیت زیادی دارد چراکه کودک باید پایان کلمه را تشخیص دهد و درواقع مرز واژه را درک کند. در این مرحله نیز باید حرکات، اشیا و رفتارها را به صورت کلمات به او بگویید و آن را توصیف کنید.

مرحله سوم: جمله‌سازی

مرحله سوم جمله‌سازی است. کودکان با کنار هم قرار دادن واژه‌های درست جملات بامفهوم می‌سازند. برای نمونه این‌که بگوید «من یک کوکی می‌خواهم» به جای گفتن «کوکی من می‌خواهم یک» اهمیت زیادی دارد. البته فقط ترتیب قرار گرفتن کلمات را درک نمی‌کنند بلکه به مفهوم آن هم توجه می‌کنند. برای نمونه آن‌ها متوجه می‌شوند که «فکرهای بدون رنگ در آسمان خشمگین می‌خوابند» جمله درستی است اما مفهوم ندارد و منطقی نیست. در این مرحله مهم است که اجازه دهید کودک جملاتش را کامل کند و به حرف‌های او با دقت گوش دهید و با او به گفت‌وگو بپردازید و پس از بیان صحبت‌های خود مکث کنید تا به حرف‌های شما پاسخ دهد.

نتیجه‌گیری: این سه مرحله برای یادگرفتن زبان‌های دوم و بعدی نیز ثابت است و برای یادگیری هر زبانی در ابتدا شناخت واج‌ها، یادگیری واژه‌ها و جمله‌سازی صحیح و در پایان انجام مکالمه درست، پله‌های اساسی یادگیری هستند.

نقش بزرگسالان در آموزش زبان به کودک چیست؟

بزرگسالان در درجه اول به کودکان کمک می‌کنند تا با گفت‌وگو کردن زبان را یاد بگیرند. برای نمونه زمانی که مادری غرق در گفتگو با کودک خود است یا پدری به داستان دست‌وپاشکسته‌ی کودک سه ساله خود گوش می‌دهد در حال کمک کردن به پیشرفت زبانی کودک خود است.

از طرف دیگر والدین می‌توانند با خرید و تهیه اسباب بازی آموزشی برای آموزش زبان به کودک اقدام کنند. امروزه شمار زیادی از اسباب بازی های کودکانه برای یادگیری زبان به کودک وجود دارند که با کمک پدر و مادر می‌توانند نقش مؤثری در یادگیری کودک داشته باشند. از طرفی با خرید عروسک کودک و انجام بازی‌های مختلف با آن کم‌کم کودک شما قادر خواهد بود چیزهایی را که می‌شنود در حین بازی با عروسکش تکرار کند.

چه شرایطی می‌تواند یادگیری زبان کودک را سرعت ببخشد؟

بسیار اتفاق می‌افتد که معلمان در کلاس‌های اول بچه‌هایی با تأخیر در گفتار دارند. روند یادگیری زبان می‌تواند از جهت‌های بسیاری مختل شود. از جمله این موارد شامل مشکلات در شنوایی، مشکلات در ایجاد ارتباط بین بینایی و صدا، کمبود توجه و مهارت زبانی کم کودک است. مهارت‌های زبانی کودک با تعداد کلمات و مکالمات پیچیده‌ای که با دیگران انجام می‌دهند ارتباط مستقیمی دارد.

برای یادگیری زبان ابتدا کودک باید صداها را بشنود و سپس ارتباطی بین صدا و آنچه که نماد آن است ایجاد کند. اگر كودك کلمات محدودی بشنود، گفت‌وگو نکند، آواز نخواند و … رشد طبیعی زبانی نخواهد داشت. کودکانی که در محیط فقیر کلامی و شناختی بزرگ می شوند در گفتار تأخیر دارند. در شرایط شدیدتر حتی ممکن است مهارت های گفتاری و زبانی کودک اصلاً رشد نکند.

برای آموزش زبان به کودک چه کاری می‌توانید انجام دهید؟

راه‌های بسیار زیادی برای هموار کردن مسیر آموزش زبان به کودک وجود دارد که شما به عنوان والدین کودک می‌توانید انجام دهید. اولین و مهم‌ترین نکته گفت‌وگو کردن با کودک است. لزومی ندارد که برای این‌کار ساعت‌های زیادی از وقت خود را در طول روز به آن اختصاص دهید. کافی است کارهای زیر را انجام دهید.

• در طول روز با کودک خود درباره مسائل مختلف یا روزمره صحبت کنید. از آن‌ها نظر بخواهید یا در مورد فکرهای‌شان از آن‌ها سوال کنید. آن‌ها از این طریق کلمات و جمله‌بندی‌های جدید را از شما می‌شنوند و به خاطر می‌سپارند.
• اگر کودک با هم‌سن و سالان خود مشغول بازی است آن‌ها را به گفتگو با یکدیگر ترغیب کنید. به کودکان کمک کنید تا با دوستان خود در مورد موضوعات مختلف “بحث کنند”. برای نمونه درباره داستان‌هایی که شنیده‌اند یا کارهایی که آخر هفته انجام داده‌اند.
• آموزش زبان به کودکان همراه بازی یکی از بهترین شیوه‌هاست چراکه همه کودکان عاشق بازی کردن هستند. به این صورت زبان را به صورت غیرمستقیم و در قالب بازی می‌آموزند و از طرفی خسته یا دلزده نمی‌شوند.
• کلمات را بر اساس مضمون معرفی کنید. از بازی کلمات برای کمک به کودکان در یادگیری قافیه، درک موارد متضاد، یافتن هرچه بیشتر کلمات برای توصیف یک شی و یادگیری نام اشیا جدید استفاده کنید. برای نمونه می‌توانید در هنگام درست کردن غذا کلماتی مانند ملاقه، صافی، آبکش و تخته برش را به آن‌ها بیاموزید.
• برای کودکان کتاب‌های داستان بخرید و داستان‌ها را برای‌شان بخوانید. سپس از آن‌ها بخواهید که داستان را برای شما یا دیگران تعریف کنند. این روش نه تنها آن‌ها را سرگرم می‌کنند بلکه روند آموزش زبان به کودک را سرعت می‌بخشد.

نکات مهم برای آموزش زبان به کودک

بسیاری گمان می‌کنند که برای آموزش زبان به کودک باید از شیوه‌های خشک و بی‌روح برای یادگیری زبان استفاده کرد و زبان را تبدیل به کوهی دست‌نیافتنی از جملات صحیح و عبارت‌های مهم کرد. اما آن‌چه که باید به آن دقت کرد این است که کودکان شیوه خاص خود را برای یادگیری دارند و اگر از شیوه آن‌ها عمل کنید خیلی سریع‌تر به هدف دست پیدا می‌کنید. برخی از مهم‌ترین موارد برای آموزش زبان به کودک در ادامه توضیح داده شده است.

• آن‌چه که از همه بیشتر برای کودکان اهمیت دارد سرگرمی است. هر چیزی که دوست دارید کودک‌تان با کمال میل آن را یاد بگیرد به چاشنی بازی و سرگرمی آغشته‌اش کنید. یادگیری زبان هم باید شبیه بازی و تفریح کردن باشد تا به راحتی یاد گرفته شود. برای این‌که در این زمینه موفق باشید باید کمی خلاقیت هم خرج کنید و از روش‌های جدید، بازی‌های مختلف و به وجود آوردن موقعیت‌های جالب برای کودکان، آن‌ها را با واژه‌ها و اصطلاحات جدید آشنا کنید.
• فعالانه عمل کنید! هر چه میزان تحرک کودکان بیشتر باشد سرعت یادگیری آنان نیز سریع‌تر خواهد بود. آموزش و یادگیری را تنها به محیط‌های محصور و خانه محدود نکنید. در پارک، هنگام خرید، هنگام قدم زدن یا سفر کردن یا در حین دویدن و بازی‌های پرتحرک به آن‌ها به صورت غیرمستقیم آموزش دهید.
• کودک را تحت فشار قرار ندهید. توجه کنید که یادگیری زبان پروسه‌ای زمان‌بر و فرساینده است و یک شبه اتفاق نمی‌افتد. تمرین و تکرار رمز موفقیت است. اگر کودک را تحت فشار قرار دهید تنها از ادامه یادگیری دلسرد شده و ممکن است دیگر علاقه‌ای به یاد گرفتن نشان ندهد یا اعتمادبه‌نفسش را از دست بدهد.

منبع: scholastic.com