ترس و ترسیدن بخشی جدانشدنی در فرایند رشد کودک است و اصولا کودکان از 2 سالگی به بعد از بعضی از موقعیت ها می ترسد. این موقعیت ها برای کودکان مختلف متفاوت است. در هر حال ترسیدن کودک طبیعی است اما اگر کودک از پس این تجربه برنیاید و باعث شود در سایر جنبه های زندگی او اختلال طولانی مدت به وجود آید، ممکن است این موضوع از روند طبیعی بودن آن خارج شود و حتی طبعات در بزرگسالی نیز مشهود باشد.
در اینجا شاید به طور خلاصه بتوان گفت کاری که از والدین انتظار می‌رود کمک به کودک برای شناخت این ترس و مواجه شدن و همچنین کنار آمدن با آن است. اما بیایید موضوع را کمی دقیق‌تر بررسی کنیم تا اگر سوالی در این خصوص دارید شاید در این مطلب بتوانیم به آن پاسخ دهیم.
چرا می گوییم ترس کودک طبیعی‌ست؟
این اولین سوالی‌ست که ممکن است برای والدین پیش بیاید. آیا ترس از موارد مختلفی که کودکشان از آن می‌ترسد طبیعی‌ست؟ آیا این حجم از ترس منطقی‌ست؟ آیا این واکنش واقعی‌ست یا نمایش است؟
تصور ما این است که با ترس واقعی در کودک مواجهیم، پس بحث را ادامه می‌دهیم.
باید بدانید پاسخ به این سوال مثبت است. ترس یک واکنش کاملاً طبیعی‌ست. ترس یک مکانیزم دفاعی در بدن است. همین حالا اگر به خودتان نگاه کنید ممکن است متوجه ترس‌های خود شوید. در واقع شاید شما از این‌که ترس کودکان بر آینده‌اش تاثیر منفی بگذارد ترسیده‌اید. اما لزوماً این ترس نباید منجر به جویدن ناخن کودک یا شواهدی از این دست شود. ترس کودکان ممکن است از یک موضوع پیش پا افتاده باشد. مثلا هنگامی که یکی از بستگان به منزل شما می آید و با خرید عروسک که در مسیر برای فرزند شما انجام داده، قصد دارد او را خوشحال کند، اما واکنش کودک شما، ترس از عروسک و حتی خریدار عروسک است، در صورتی که هیچ کدام ترسناک نیستند.
باید بدانید که با یک موضوع کاملاً طبیعی مواجه هستید و بهتر است سعی کنید به بهترین شکل ممکن دلایل وجود ترس فرزند خود را را بشناسید.
انواع دلایل وجود ترس در کودک را بشناسید
بچه‌ها ممکن است به دلایل مختلفی بترسند. این ترس‌ها ریشه در حوادث و اتفاقات و تجربه‌های مختلفی دارند. در واقع دلایل بروز ترس در کودکان بسیار متنوعند و این مسئله تا حد زیادی به شرایط محیطی، خانوادگی و سنی آن‌ها وابسته است. برخی از ترس‌ها در کودکان مشابه و یکسانند و برخی دیگر منحصر به کودک شماست.
باید بدانید کودکان از چه چیزی می‌ترسند و سپس به دنبال دلیل آن اتفاقات، گذشته را واکاوی کنید. برای مثال ترس‌هایی از قبیل ترس از آمپول زدن و امثال آن بسیار طبیعی به نظر می‌رسد. چرا که اغلب والدین از همین اهرم ترس به عنوان یک اهرم حرف‌شنوی استفاده می‌کنند و به آن دامن می‌زنند. برای مثال وقتی کودک حرف شنوی ندارد به او می‌گویند «اگر فلان کار را نکنی دکتر تو را آمپول می‌زند» و در هنگام آمپول زدن کودک به او می‌گویند که این مسئله ترسی ندارد.
اما بیایید نگاهی به انواع ترس‌هایی بیندازیم که در بین اغلب کودکان مشترک است و در سن خاصی بروز می‌کند. این ترس‌ها را بر اساس سن کودکان طبقه‌بندی کرده‌ایم.
اصولا کودکان در چه سنی چه ترس‌هایی دارد؟
این ترس‌ها را فارغ از دلایل آن در اینجا دسته‌بندی می‌کنیم. این‌ها برخی از رایج‌ترین ترس‌ها در سنین کودکی هستند که اغلب والدین با آن‌ها مواجهند.
ترس‌های کودکان در بازه‌ی زمانی دو تا پنج سال:
- ترس از تاریکی
- ترس از سایه‌ها
- ترس از تنها خوابیدن
- ترس از دستشویی
ترس کودکان در پنج تا هفت سالگی:
- ترس از تاریکی
- ترس از طرد شدن توسط دوستان
- ترس از حشرات و حیوانات
- ترس از دکتر و آمپول
- ترس از افراد بد
- ترس از تنها ماندن در خانه هنگام رفتن به سرکار رفتن والدین (در صورت نیاز پیشنهاد می کنیم مطلب که درباره مادران شاغل در وب سایت فرفرک نوشتیم مطالعه کنید.)
برخی از ریشه‌های ترس در کودکان را بشناسید
در حالت کلی می‌توان علل ایجاد ترس در کودک را برشمرد. به این معنا که ریشه ترس کودک را می‌توان در اتفاقات مختلف و لابه‌لای دلایل منطقی شناخت. در ادامه برخی از مهم‌ترین این عوامل را معرفی می‌کنیم.
- عدم درک کافی و منطقی کودک نسبت به اتفاقات اطراف
- تهدیدها و تنبیه شدید والدین به بهانه‌های تربیتی
- انتقال ترس از والدین به کودک
- توقعات بیجا و غیرممکن
- ویژگی‌های فیزیکی و شخصیتی کودک (ضعف و آسیب‌پذیری)
- تجربه‌های بد و ترس از تکرار آن‌ها
- حمایت بیش از حد والدین
- ترس‌های ناشی از فیلم‌ها و داستان‌های ترسناک
مهم ترین نشانه‌های ظاهری ترس کودک
ترس در کودکان با نشانه‌هایی خاصی همراه است. البته کودک گاهی خود اظهار به ترس می‌کند. اما در مواقعی نیز با کمک نشانه‌ها نیز می‌توانیم به ترس آن‌ها پی ببریم. برخی از نشانه‌هایی که در زیر ذکر می‌کنیم در حقیقت نشانه‌های حملات عصبی و پانیک در کودک است که خبر از وخامت مسئله ترس در وی می‌دهد. این نشانه‌ها عبارتند از:
- درخواست کمک
- خشک شدن دهان
- لرزش اعضای بدن
- افزایش ضربان قلب
- رنگ‌پریدگی
- تنگی نفس
- چنگ زدن بدن
- عدم کنترل ادرار
- عرق کردن
- ناتوانی در تصمیم‌گیری
- لکنت
- اختلال گوارشی
- خشونت
- گوشه‌گیری
- اختلال خواب
این‌ها تنها نمونه‌هایی از علائم ترس در کودکانند و ممکن است کودکتان نشانه‌ای دیگر از خود بروز دهد. اما غیرطبیعی بودن رفتار می‌تواند یکی از دلایل ترسیدن کودک باشد.
الگوهای ترس کودک
ترس‌ها از جنس‌های مختلفی هستند و با یکدیگر تفاوت دارند. به همین دلیل نمی‌توان برای همه‌ی ترس‌ها یک الگوی رفتاری خاص و یک راه‌حل مشخص ترسیم کرد. در واقع علت اصلی‌ای که سبب می‌شود ما در طول مقاله تنها به شناخت ترس و بررسی مسائل کلی بسنده کنیم همین تفاوت در ذات و جنس ترس است. برخی از ترس‌ها به تازگی در کودک شکل گرفته‌اند و برخی دیگر به قدری کودک را درگیر کرده‌اند که از ترس معمولی فراتر رفته‌اند و رفع آن‌ها نیاز به کمک متخصص دارد. این حالت نیز نشانه‌های خاص خود را دارد که در ادامه با تعدادی از آن‌ها آشنا می‌شویم:
- اضطراب بیش از حد و وسواس‌گونه: این حالت باعث می‌شود زمانی که حتی منبع ترس نیز وجود ندارد کودک با تصور آن شرایط ترس را ایجاد کند و از آن حرف بزند.
- مشاهده حملات عصبی: برخی از نشانه‌هایی که در بخش قبل به آن‌ها اشاره کردیم نشانه‌های حملات پانیک در کودک هستند و تنها خبر از یک ترس معمول نمی‌دهند. برخی از این موارد شامل ضربان شدید قلب، تنگی نفس، عرق کردن و … هستند. در چنین مواردی توصیه می‌شود از یک متخصص کمک بگیرید.
- لذت نبردن از فعالیت‌های مورد علاقه و بازی: در صورت رشد ترس در ذهن کودک و تاثیر مخرب آن بر رفتارهای کودک، او به تدریج برای مواجه نشدن با ترس‌هایی که دارد، خود را از زندگی عادی و روزمره محدود می‌کند.
یک نکته‌ی مهم در برخورد با ترس کودک
دلیل ترس کودکتان هر چه باشد و این ترس در هر اندازه‌ای که خود را نشان دهد، شما باید در مواجهه با آن با احتیاط برخورد کنید. برای مثال بهتر است بدانید که اولین قدم، رفتار با احترام و توجه کافی و واقعی به ترس کودک است. به این ترتیب که حتی اگر ترس کودک برای‌تان ناشناخته و غیرمنطقی بود نباید آن را مسخره کنید.
البته این واکنش در اغلب والدین برای کمک به کودک اتفاق می‌افتد. در واقع این والدین می‌خواهند با مسخره کردن ترس کودک آن را پیش پا افتاده جلوه دهند تا شجاعت کودک در مواجهه با آن افزایش یابد. غافل از این‌که این رفتار نتیجه‌ای کاملاً عکس خواهد داشت و اعتماد به نفس کودک به‌شدت کاهش خواهد یافت.
از طرفی نیازی نیست با باز کردن چتر حمایت خود کودک را مدام در بر بگیرید و او را از مواجه شدن با ترسش محروم کنید. چرا که با این کار نیز کمک می‌کند تا کودک این ترس را به صورت مداوم همراه خود داشته باشد و همواره نیازمند حمایت شما باقی بماند. اما فارغ از این نکات، چگونه رفتار کنیم تا ترس در کودکان ریشه‌دار نشده و بتوانند بر آن غلبه کنند؟
چگونه از ریشه‌دار شدن ترس در کودک جلوگیری کنیم؟
برخی از رفتارها کمک می‌کنند تا کودک کم‌کم به درک بهتری از ترس خود برسد و بتواند آن‌ها را بیشتر بشناسد. شناخت ترس در کنار احساس وجود حمایت و ایجاد اعتمادبه‌نفس در کودک باعث خواهند شد تا به مرور زمان ترس‌ها ناپدید شوند. پس یادتان باشد در این امر عجله‌ای نداشته باشید.
- حمایت خود را از کودک نشان دهید
با کودکتان در موقعیت ترسناک حضور یابید و بدون قضاوت ترسش بگویید که در کنارش هستید و هوایش را دارید. برای مثال اگر می بینید دستشویی رفتن کودک با ترس همراه است، نیازی ندارد بغلش کنید یا برعکس مدام سرش داد بزنید. تنها کافی‌ست کنارش باشید و بگویید خوب به اطرافش نگاه کند و کارش را انجام دهد. حضور شما خود سبب دلگرمی خواهد بود و در طول زمان و با تکرار، امر ترسناک بدل به امری عادی می‌شود. - واکنش هیجانی نشان ندهید
واکنش شما به ترس نه باید سرزنش باشد، نه حمایت بیش از اندازه. واکنشی معمولی اما منطقی داشته باشید. - از تجربه‌های جدید کودک حمایت کنید
اجازه دهید کودک تجربه‌های جدید داشته باشد و او را تشویق کنید. به‌جای ترساندن کودک با حرف‌هایی مثل «ندو می‌افتی»، «نرو گم می‌شی»، «دور نشو می‌دزدنت» و … موقعیتی امن ایجاد کنید تا کودک تجربه کند و جسارتش بیشتر شود.
تاثیر والدین در تشدید یا کاهش ترس کودک
اگر توجه کرده باشید غالب بحث‌هایی که کردیم، به نقش ما به عنوان پدر و مادر اشاره‌ای مستقیم داشتند. برای مثال گفتیم که شما باید چگونه واکنش‌هایی داشته باشید و چه رفتارهایی را کنار بگذارید. همه‌ی این‌ها نقش پررنگ والدین را در برطرف کردن ترس کودک یا تشدید آن نشان می‌دهد.
به همین دلیل بهتر است همواره در موضوعات مربوط به ترس کودک و رفع آن، توجه کافی را به رفتار و گفته‌های خود بدهید. چه بسا که خواهید توانست با رفتار صحیح و انتخاب‌های به‌جا کودک را در برطرف کردن مسائلی از این دست همراهی کنید و یا ممکن است اوضاع را از آن‌چه هست خراب‌تر کرده و خود تبدیل به یک منبع ترس شوید.
تصمیم‌های به‌جای شما از جمله حمایت به موقع، بی‌توجهی اصولی، مراجعه به مشاوره و … از جمله تعیین‌کننده‌ترین مسائل در سرنوشت رشد و تربیت کودکند.
شما چه تجربه ای از ترس کودک خود دارید؟ برای مقابله با آن راهکاری توانستید پیدا کنید؟ لطفا تجربیات خود را با دیگر والدین از طریق بخش نظرات در پایین همین صفحه به اشتراک بگذارید:
