بازی درمانی یکی از روش‌های درمان است که اغلب برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمان به کودکان کمک میکند تا احساسات خود را بیشتر درک کرده و توانایی بیشتری در بیان آن‌ها در خود پرورش دهند. یک درمانگر آموزش‌دیده میتواند با تماشای بازی کودک، مشکلات کودک را دریابد. او میتواند به کودک کمک کند تا احساسات خود را کشف کرده و نگاه بهتری به آسیب‌های حل نشده در خود داشته باشد. کودک در خلال این روش درمان سازوکارهای جدید رفتاری و کنار آمدن با شرایط مختلف و کنترل رفتارهای نادرست را می‌آموزند.
بازی درمانی توسط متخصصان بهداشت روان (روانشناسان و روانپزشکان) انجام میشود. البته افرادی همچون درمانگران رفتاری، فیزیوتراپیست‌ها و مددکاران اجتماعی نیز در اجرای این شیوهی درمان موفق عمل می‌کنند.
بر اساس گزارشات سازمان حرفه‌ای بازی درمانی بین‌المللی (Play Therapy International) چیزی در حدود 71 درصد از کودکان، تغییرات مثبتی را پس از دوره‌ی درمان تجربه کرده‌اند. میزان بازدهی این نوع درمان تا حد زیادی ارتباط تنگاتنگی با اعتماد کودک به درمانگر مرتبط است. هر چه در مسیر درمان، رابطه‌ی بین درمانگر و کودک بیشتر شود، کودک در بازی، خلاقیت بیشتری از خود نشان داده و تمایل بیشتری به حرف زدن پیدا میکند.
یک فرآیند موفق بازی درمانی میتواند مزایای مختلفی به همراه داشته باشد که برخی از آن‌ها را در زیر می‌خوانید:
این‌ها بخشی از مزایای بازی درمانی برای کودکان است. این شیوهی درمان در بسیاری از مواقع میتواند جایگزین داروها و دیگر شیوه‌های درمان شود. از Play Therapy به تنهایی یا به طور موازی همراه با سایر روش‌های درمان استفاده میشود.
این درمان معمولاً در تمام سنین میتواند کارآمد و کاربردی باشد. با این حال بیشترین میزان استفاده از این روش، بین سن‌های 3 تا 12 سال مشاهده میشود. چه زمان‌هایی می‌توان از آن استفاده کرد؟ در زیر موقعیت‌هایی را معرفی می‌کنیم که در صورت تشخیص پزشک می‌توان برای حل آن‌ها به سراغ بازی درمانی رفت.
اما چگونه این نوع درمان میتواند در چنین شرایطی به کمک کودک بیاید؟ در ادامه این موضوع را بررسی می‌کنیم.
تفاوت عمده‌ای که بین کودکان و بزرگسالان وجود دارد، تفاوت در شیوهی برقراری ارتباط آن‌هاست. کودکان نسبت به بزرگسالان توانایی‌های زبانی و کلامی کمتری دارند. آن‌ها گاهی برای احساسات خود کلمات مناسبی را پیدا نمی‌کنند و در انتقال آن‌چه به آن می‌اندیشند ناتوانند. گاهی اوقات نیز ممکن است آن‌ها در میان افراد بالغ، فردی را قابل اعتماد نیابند و نتوانند گفت‌وگوهای درونی خود را مطرح کنند.
مشکل دیگری که وجود دارد، برداشت‌های اشتباه بزرگسالان از نشانه‌های کلامی و غیرکلامی کودکان است. در اغلب موارد این سوء برداشت‌ها میتواند اوضاع را برای کودک وخیم‌تر کرده و بی‌اعتمادی را در او افزایش دهد. این‌جاست که بازی جایگاه خود را می‌یابد.
کودکان از طریق بازی جهان و جایگاه خود را در آن درک می‌کنند. آن‌ها در بازی آزاد هستند تا عمیق‌ترین احساسات خود را به نمایش بگذارند. اسباب‌بازی‌ها می‌توانند برای آن‌ها در نقش نماد ظاهر شده و آن‌ها به این ترتیب ضعف خود را در زبان جبران می‌کنند.
در فرآیند بازی درمانی، رواندرمانگر خود را به سطح کودک رسانده و اعتماد او را جلب میکند. تماشای رفتار کودک، درست در زمانی که آزاد است و احساس فشار نمی‌کند، به رواندرمانگر در درک حالات و دغدغه‌های درونی او کمک میکند.
نوع بازی با توجه به مشکلات کودک انتخاب میشود. ممکن است روان درمانگر بخواهد بازی کودک را تماشا کند یا با او بازی کند. روان درمانگر به نکات فراوان دیگری نیز توجه میکند. برای مثال او دقت بالایی در تفاوت رفتاری کودک در حضور و عدم حضور والدینش دارد. ارزیابی تعامل کودک با اسباب‌بازی‌های مختلف دیگر نکته‌ای‌ست که او از آن غافل نیست.
گاهی اوقات نیز ممکن است روان درمانگر اعضای خانواده را برای گرفتن نتیجه‌ی بهتر وارد فرآیند بازی کند. گاهی این شیوه را با عنوان فرزنددرمانی (filial therapy) نیز معرفی می‌کنند.
مدت زمان بازی درمانی با توجه به ویژگی‌های کودک میتواند متفاوت باشد. برنامه‌ریزی آن معمولاً به شکل هفته‌ای یک بار و هر بار نیم ساعت تنظیم میشود. جلسات درمان می‌توان به شکل تکی یا گروهی برگزار شوند. بازی در این جلسات میتواند با یک دستورالعمل مستقیم یا با شرایط غیرمستقیم آغاز شود.
در واقع دو نوع بازی درمانی داریم که عبارتند از شیوهی رهنمود و دستورالعملی (directive) و شیوهی غیرمستقیم (nondirective) بیایید این موارد را کمی بیشتر بررسی کنیم.
هر یک از این شیوه‌ها در مواقع خاص و به منظور رسیدن به اهداف مختلفی انتخاب می‌شوند. با وجود تفاوت‌ها، ایجاد فضای اعتماد و القای حس آزادی به کودک در بازی و بیان احساسات، مهم‌ترین هدف هر دو نوع این درمان است.
بازی‌های مختلفی برای اجرا در این جلسات انتخاب میشود. انتخاب نوع بازی توسط درمانگر و به منظور رسیدن به اهداف متعددی انجام میشود. تاثیرگذارترین پارامتر در انتخاب بازی، وضعیت کودک است. بسیار مهم است که کودک در چه حوزه‌ای مشکل دارد. برای مثال بدیهی‌ست که برای درمان اختلالات حرکتی، از بازی‌های حرکتی استفاده شود.
همچنین برای درمان مشکلات گفتاری و زبانی، بدون شک بازی‌هایی همچون قصهگویی و شعرخوانی و … می‌توانند انتخاب‌های مناسبی باشند. تنوع مسائل کودکان در حوزه‌های رفتاری و جسمی، باعث میشود بازی‌های متنوعی در خلال این روش درمانی اجرا شوند. برخی از این بازی‌ها و فعالیت‌ها عبارتند از:
همان‌طور که گفتیم با توجه به وضعیت کودک و نیازهای او، روان درمانگر بازی‌هایی را برای بررسی شرایط و بهبود اوضاع انتخاب میکند. با چند مثال بیشتر می‌توانیم این موضوع را بهتر درک کنیم.
تصور کنید کودکی در خانه و در ارتباط با والدین و خواهر و برادر خود دچار مشکلاتی‌ست. شما برای چنین کودکی چه بازی‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟ بدون شک بازی با یک خانه‌ی عروسکی و داشتن چند عروسک در نقشهای اعضای خانواده میتواند بیش از هر چیزی شرایط را برای ما روشن کند. کودک در نقش عروسک‌های مختلف مکالماتی را خواهد داشت و رفتارهایی را بازی میکند که روان درمانگر را به مشکل اصلی کودک هدایت میکند.
همچنین نمایش و خاله‌بازی میتواند انتخابی مناسب در این زمینه باشد. در این مواقع درمانگر ممکن است نقش یکی از والدین یا خود کودک را در بازی بر عهده بگیرد و کودک نیز نقش خود یا نقش دیگری را ایفا کند. داستان‌خوانی و شعرخوانی در زمینه‌های مشابه و دارای محتوای مرتبط نیز میتواند به این موضوع کمک کند.
همچنین برای کودکانی که مشکل حل مسئله دارند، انجام بازی فکری و بازی‌هایی که در آن‌ها کودک میتواند آزادانه وسایلی برای حل مشکلات بسازد کمک کننده خواهد بود.
جالب است بدانید که بازی درمانی تنها برای بچه‌ها نیست. نوجوانان، جوانان و بزرگسالان نیز گاهی در بیان احساسات درونی خود مشکل دارند. در موارد زیر می‌توان از این شیوه درمان برای بزرگسالان استفاده کرد.
بدیهی‌ست که شیوه‌های درمانی و بازی‌های قابل اجرا برای بزرگسالان با کودکان متفاوت است. با این حال شباهت‌های بسیاری نیز بین آن‌ها وجود دارد. به عنوان مثال اجرای نمایش یکی از شیوه‌های رایج در بازی درمانی بزرگسالان است. رقص و موسیقی را نیز می‌توان از پرکاربردترین روش‌ها دانست. ساخت صنایع دستی و کارهای هنری نیز میتواند به بزرگسالان در آرامش بیشتر و توانایی حل مشکلات کمک فراوانی کند.
درمان از طریق بازی ممکن است به عنوان یکی از شیوه‌های مکمل و کاربردی در کنار داروها و دیگر روش‌های درمان مورد استفاده قرار گیرد.
منبع: Health line
رشد ذهنی جنبه مهمی از رشد است که توانایی‌های ذهنی مختلف را تحت تأثیر قرار…
بازی شناختی انواعی از بازی‌ها است که با توجه به ویژگی‌ها وخصوصیاتی که دارند، بسیار…
تب کودک یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها در سنین کودکی و خردسالی است. اگر شما هم…
دانستن علت جیغ زدن کودک یکی از دغدغه‌های اساسی والدین است، زیرا با دانستن علت…
پرخاشگری کودک یکی از اختلالات رفتاری شایع در جامعه است. به عنوان یک دانشجوی روانشناسی…
انتخاب مهد کودک مناسب یکی از دغدغه‌های اصلی والدین امروزی است. مادر باربد نیز در…